Een Ondraaglijk Groot Geluk? Ongelukkig door de loterij

De Amerikaanse Billie Bob Harell Jr. was een geluksvogel die na het kopen van het winnende lot plotseling multimiljonair werd, hoewel ‘geluksvogel’ misschien wat nuancering nodig heeft. Billie was na het winnen van dertig miljoen dollar namelijk van plan een gemakkelijk leven te gaan leiden en deinsde er niet voor niet terug om vakanties en huizen voor vrienden en familie te betalen (The Epoch Times, 2017). Hoewel het leven van Billie met de vele vakanties en eindeloze donaties aan kerken en goede doelen perfect leek, begon hij ongewenste aandacht te krijgen van mensen die uit waren op zijn geld. Tot slot maakte hij een slechte financiële deal met een bedrijf. Terwijl zijn leven in een neerwaartse spiraal terecht kwam, vroeg tot overmaat van ramp zijn vrouw een echtscheiding aan, met als uiteindelijke resultaat dat Billie Bob Harell Jr. een einde maakte aan zijn leven. Het laatste wat hij voor zijn noodlottige dood tegen zijn financieel adviseur zei: ‘Het winnen van de loterij is het slechtste wat me ooit is overkomen’ (The Epoch Times, 2017).

Dit voorbeeld is natuurlijk een extreme situatie, maar het verhaal draagt wel een vraag in zich die de mensheid al tijden bezighoudt: maakt geld daadwerkelijk gelukkig? Over dit onderwerp zijn talloze artikelen geschreven en er is veel psychologisch onderzoek gedaan naar het verband tussen geld en de kwaliteit van leven, waar allerlei conclusies uit getrokken kunnen worden. Zo zou onderzoek enerzijds aantonen dat het winnen van een bedrag rond de vijftig duizend euro een verbeterde mentale staat van welbehagen met zich meebrengt (Apouey, & Clark, 2015). Anderzijds springen in Google bij het intikken van de termen als ‘lottery winner’ en ‘cautionary tales’ eindeloze horrorverhalen over miljonairs naar voren die allemaal beginnen met het winnen van de loterij, maar eindigen met de dood, armoede of ellende. Wat is waar over de gelukzalige toevoeging van geld? Is hier wel een eenduidige conclusie over te trekken?

Neem bijvoorbeeld de Staatsloterij: de hoofdprijs staat op dit moment op 14,3 miljoen euro. De een zou niet weten wat hij met zo’n bedrag aan moet, terwijl de ander bijna alle vakanties al gepland én geboekt heeft. Oorspronkelijk is de Staatsloterij een van ‘s werelds oudste loterijen (Nederlandse Loterij, 2019). Dit brengt ons terug naar 1726: in die tijd was het de bedoeling vanuit de staat om extra fondsen te werven en tegelijkertijd de wildgroei aan kleine, provinciale en illegale loterijen te stoppen. Vandaag de dag gaat de opbrengst van de Staatsloterij nog steeds naar de staat (Jellinek, 2017). De opbrengst van andere loterijen zoals de Nationale Postcodeloterij en de BankGiro Loterij gaan naar goede doelen (Jellinek, 2017). Zo gaat een deel van de opbrengst van de BankGiro loterij naar cultuur en behoud van cultureel erfgoed en wordt een deel van de opbrengst bij de Nationale Postcodeloterij gedoneerd aan doelen die zich inzetten voor mens en natuur. Op deze manier maken deelnemers van een loterij niet alleen kans op een geldbedrag, ook steunen zij een goed doel. Nu wordt de hoofdprijs van de Staatsloterij ieder jaar hoger, wat vrolijk benadrukt wordt door de welbekende grote oranje kabeljauw die zo af toe opduikt in reclames op de Nederlandse televisie. De stijgende hoofdprijs lijkt steeds meer mensen te trekken voor een deelname aan de loterij. Het lijkt erop dat de lust naar geld en de financiële bijdrage aan goede doelen vandaag de dag samenkomen. 

Naast de financiële steun aan goede doelen, hopen loterij deelnemers vooral dat de kans om te winnen in hun voordeel is. De huidige winkans van de staatsloterij is 1 op 2,7 miljoen (www.geldloterijen.nl), watt op zijn zachts gezegd niet denderend hoog is. Wat maakt dat mensen ondanks deze lage winkans, toch loten blijven kopen? Volgens McHugh (2011) weten mensen dat de kans op winnen extreem klein is, dus concludeert hij dat zij doelbewust een verliezend lot kopen wat ingaat tegen de logica en rationaliteit van de mens. De reden hiervoor zou de spanning zijn die het concept van gokken met zich meebrengt (Wulfert, Franco, Williams, Roland, & Maxson, 2008). Op het moment van deelname wordt zowel de hartslag als het gevoel van subjectieve opwinding hoger als gevolg van de verwachte winmogelijkheden. Dit maakt het proces van het kopen van een lot, het vergaren van de kennis over winkansen en het afwachten van de prijs tot spannende en opwindende gebeurtenissen.

Wanneer iemand tegen alle verwachtingen in dan toch de hoofdprijs wint, brandt de vraag in hoeverre dit deze persoon gelukkig maakt. Het geld zou goed besteed kunnen worden om de individuele welvaart te verhogen, want hoewel Nederland tot de rijkste landen van Europa behoort, is ook hier steeds meer armoede (Centraal Bureau voor Statistiek, 2018). Vaak is dit ‘stille’ armoede, zoals mensen die hun huur niet langer kunnen betalen. Het winnen van een geldbedrag zou deze problemen op kunnen lossen. Daarnaast is het aflossen van bijvoorbeeld studieschuld of de hypotheek ook een nuttige besteding van het gewonnen geld.

Ondank dat het winnen van mooie geldbedragen kan bijdragen aan een welvarender leven, heeft het winnen van de loterij ook zijn keerzijden. Zo hebben loterijwinnaars een hogere kans op verslavingen aan alcohol en tabak (Apouey, & Clark, 2015) en verbetert de mentale gezondheid en gemoedstoestand na het winnen van de loterij niet (Easterlin, 1995). Tot slot zou het winnen van hoge geldbedragen samenhangen met suïcide (Chen, Stewart, & Lee, 2012). Dit zou volgens Nisslé en Bschor (2009) komen door de sociale druk en de abrupte verandering van iemands leven. De Franse socioloog en filosoof Emile Durkheim ontkende suïcide bovendien als gevolg van psychopathologische of persoonlijke factoren, maar zag suïcide als iets dat wordt veroorzaakt door een kracht die het individu te boven gaat. Suïcide zou namelijk een resultaat zijn van sociale desorganisatie, of een gebrek aan sociale integratie en solidariteit (Taylor, 1982). Vanuit dit perspectief zou beredeneerd kunnen worden hoe het winnen van een loterij mensen juist ongelukkig kan maken. Na het winnen van een groot geldbedrag kunnen winnaars namelijk voor lastige situaties komen te staan: vrienden verwachten dat jij trakteert op een avondje uit, want voor jou is immers niets meer te duur. Je bent wellicht een gemakkelijker ‘doelwit’ om voor een (kleine) lening gevraagd te worden, zo’n relatief klein bedrag kun je degene toch wel missen. Of dit op den duur ook terugbetaald wordt, is een tweede kwestie. Het onderscheid tussen ‘vriend’ of ‘geldpot’ in de manier waarop vrienden jou uiteindelijk (mogelijk onbewust) gaan zien, is steeds lastiger te maken. Misschien niet direct, maar op de lange termijn is het niet onwaarschijnlijk dat je uit voorzichtigheid meer afstand neemt van vrienden en kennissen. Hoewel je de intentie wellicht niet hebt, zorgt het – in eerste instantie mooi ogende – geldbedrag ervoor dat een hele belangrijke bron van sociaal contact langzamerhand wegvalt. Ook is het voor veel winnaars verleidelijk om te stoppen met werken. Wat mensen zich hierbij pas later realiseren, is dat werk ook een belangrijke bron is van sociaal contact – een belangrijke basisbehoefte voor mensen. Zowel de vervreemding van vriendschappen als het stoppen met werken kan ertoe leiden dat iemand in een sociaal isolement terechtkomt waardoor mensen ongelukkig worden.

Naast de verandering van sociale kringen, verandert het winnen van een loterij tot slot ook veel in iemands dagelijks leven. Het harde werken voor alles wat iemand beoogt te bereiken, wordt vervangen door een positie waarin alles te koop is. Hierdoor worden de kleine overwinningen van het dagelijks leven minder euforisch, omdat je voor veel dromen waar je normaal gesproken hard voor werkt, nu enkel wat geld hoeft neer te leggen. In hoeverre verandert dit de voldoening in het leven? Natuurlijk brengt geld een vorm van gemak met zich mee, maar de vraag is in welke mate gemak gewaardeerd wordt en hoe iemand later terug wil kijken op het leven. Hecht iemand veel waarde aan een leerzame en wellicht lastige weg naar alles wat diegene bereikt, of is er meer belang bij het uiteindelijke resultaat?

Om de vraag te kunnen beantwoorden of geld echt gelukkig maakt, moeten we weten wat geluk precies is. Voor de een kan dit ‘vriendschap’ en ‘familie’ zijn, terwijl een ander ‘succes’ en ‘welvaart’ als prioriteit in het leven ziet. Het antwoord op de vraag of je geluk kunt kopen, hangt af van de interpretatie van geluk. Zolang we hier het antwoord nog niet op hebben, kunnen we het mysterie voorlopig laten voor wat het is. We denken zeker te weten dat geld rijk maakt. Maar wanneer je ‘rijk’ interpreteert als gelukkig, hoe zeker ben je dan nog van je antwoord? Nu is het doel van dit artikel natuurlijk niet het overtuigen tot een algemene walging van geld, kapitalisme of zelfs materialisme. Maar misschien kan dit wel een mooi moment zijn om even stil te staan bij wat nu daadwerkelijk gelukkig maakt. Dus voordat je met twinkelende ogen en gekruiste vingers bij de sigarenwinkel staat om het – zogenaamd – winnende lot te kopen, is het misschien een goed idee om twee keer na te denken of een leven met dertig miljoen wel zo dragelijk is als in eerste instantie lijkt.

Toch denk ik niet dat digitale communicatie per se slecht is of ook daadwerkelijk een barrière vormt. Het zou alleen geen kwaad kunnen als mensen bewuster waren van de implicaties die hun gedrag op sociale media heeft en beter af zouden wegen welke informatie geschikt is voor welk medium. Veel mensen lijken namelijk makkelijk en vrij om te gaan met de berichten die zij versturen en houden geen rekening met de dubbelzinnigheid die een gebrek aan context op kan leveren. Berichten kunnen makkelijk verkeerd geïnterpreteerd worden. Toch kunnen de emotionele gevolgen van communicatie op sociale media wél even groot zijn als in een echt gesprek. Misinterpretaties kunnen dus al snel zorgen voor onnodig leed. Misschien zou het wel beter zijn om digitale media meer te gebruiken als middel voor praktische informatieoverdracht, in plaats van als de sociale platformen die het zijn geworden. Je stuurt een bericht om af te spreken samen koffie te gaan drinken, in plaats van tijdens je pauze een heel gesprek te voeren via berichten. Het probleem is alleen dat je dan allebei weer tijd moet hebben en je naar een andere plek moet gaan, waardoor de drempel weer hoger ligt. Ik denk ook niet dat de hoeveelheid digitale communicatie de komende tijd af gaat nemen, maar we kunnen wel proberen er redelijker mee om te gaan. Lees nog eens of je bericht verkeerd kan vallen voor je het verstuurd en overweeg of het misschien beter is om de informatie in persoon over te brengen. Digitale communicatie hoeft dan geen barrière te zijn, maar kan als medium worden gebruikt.